Geert Woltjer, Analyse van Schubert's Winterreise
Interpretatie lied 1, Gute Nacht
Gedicht
Er was tijdens de eerste bijeenkomst een flinke discussie over de interpretatie van de cyclus, en met name de vraag of het gaat om een zwerver die teleurgestelde geliefden achterlaat, of dat het gaat om iemand die op zoek is naar een vaste relatie zonder zijn eigen weg te hoeven verlaten. Met andere woorden: is hij niet welkom, of gebruikt hij het niet welkom zijn alleen als manier om zijn gedrag te verdedigen? Hoewel er een duidelijk accentverschil in deze interpretaties zit, moeten in beide gevallen toch de problemen die hij ermee heeft in het vervolg worden ontwikkeld. Om te voorkomen dat deze discussie telkens weer oplaait, moeten we ons vooral richten op wat de structuur van de gedichten en de structuur van de muziek ons vertellen. Ik wil dus zoveel mogelijk analytisch te werk gaan.
Laten we nog even terugkijken naar het eerste lied. De eerste zin, 'Fremd bin ich eingezogen, Fremd zieh ich wieder aus, suggereert in ieder geval een probleem. Hij voelt zich een vreemde in het huis. Vervolgens wordt een analogie gelegd met de seizoenen, waarbij het meisje van liefde, de moeder van huwelijk sprak en de droeve wereld nu, die gehuld is in sneeuw.
De tweede strofe gaat over de noodzaak een eigen weg te zoeken. Het valt op dat 'Reisen' meervoud is (is dat waar?), hetgeen suggereert dat hij al langer aan het reizen is.
De derde strofe geeft aan dat hij denkt verdreven te worden. Hier zit het cruciale verschil in interpretatie: is dat waar, dan zit er een zeker sarcasme in 'Fein Liebchen, gute Nacht'. Als het een smoes is, dan kan hij het heel goed menen. Het laatste couplet schetst het vertrek. Ook hier is de vraag wat de emotionele lading is.
Muziek
- Vanaf maat 1 van het lied is het wandelmotief goed te horen. Dit loopt het hele lied door.
- In maat 2 wordt een accent buiten de tel gegeven, en is er sprake van een cluster.
- Let op de dalende lijn in de melodie van de eerste pessimistische zin en de stijgende lijn in de zin met goede herinneringen daarna. Daarna wordt het zuchtmotief geïntroduceerd. De laatste zin geeft een dalende lijn in het droeve, stijgende in het neutrale.
- Bij de overgang van d klein naar D groot, vindt er een soort betovering plaats. Het enige verschil is een fis in plaats van een f midden in het akkoord.
- Let erop dat bij de eeste keer 'damit du möchest sehen..' de pianopartij de hoogte in gaat en heel open akkoorden creëert.
- Let op de grote variatie van 'An dich hab ich gedacht' aan het einde van het lied. De eerst keer is in majeur, en eindigt op het akkoord op het grondakkoord (D), maar niet in de grondligging en met weinig accent op de grondtoon. Dan wordt het nog eens in mineur herhaald. Naar onze mening suggereert dat een teruggaan naar een warme terugblik naar haar. Vervolgens wordt in het naspel van de piano de mineur melodie steeds lager herhaald. Uiteindelijk eindigt het lied in het grondakkoord in een diepe ligging.